Savate – francuska sztuka walki i historia finezyjnych kopnięć

Wprowadzenie

Savate (inaczej boks francuski) to unikalna francuska sztuka walki, która zasłynęła z eleganckiej i precyzyjnej pracy nóg. Wyobraźmy sobie XIX-wieczne uliczki Paryża i pokłady marynarskich statków – właśnie tam narodziła się ta dyscyplina, łącząca brutalną efektywność ulicznej bójki z finezją techniki. Nazwa savate oznacza po francusku „stary but” – nieprzypadkowo, bo pierwsi adepci walczyli w ciężkich butach, traktując je jako broń (Savate - Wikipedia). Dziś Savate jest pełnoprawnym sportem walki, który łączy zasady zachodniego boksu z szerokim arsenałem kopnięć (Savate - Wikipedia). Przyjrzyjmy się, jak z marginesu paryskich zaułków i portowych tawern Savate ewoluowało do rangi szanowanej sztuki walki, znanej z finezyjnych kopnięć, oraz jakie miejsce zajmuje we współczesnym świecie sportów walki.

Początki w ulicznych zaułkach i portach Francji

Pierwsze wzmianki o Savate pochodzą z przełomu XVIII i XIX wieku, kiedy to na przedmieściach Paryża popularne były brutalne bójki uliczne z użyciem kopnięć i otwartych dłoni (Savate - Wikipedia). W północnej Francji (zwłaszcza w paryskich slumsach) rozwinął się styl uliczny zwany właśnie savate, gdzie walczono w ciężkich butach wojskowych. Kopnięcia wymierzano nisko – poniżej pasa – z zamiarem łamania kości przeciwnika, a ciosy rękami zadawano otwartą dłonią (tzw. la baffe, czyli policzek), by uniknąć kar za użycie piąstek (Savate - Wikipedia). Prawo francuskie uznawało wówczas uderzenie zaciśniętą pięścią za atak z użyciem śmiercionośnej broni, stąd uliczni zabijacy woleli wymierzać siarczyste policzki niż ryzykować więzienie (Savate - Wikipedia).

Równocześnie na południu Francji, w portowym mieście Marsylia, rodziła się pokrewna odmiana walki. Francuscy marynarze opracowali własny styl zwany chausson (fr. „kapeć”), od miękkiego obuwia, jakie nosili na pokładach (Savate - Wikipedia). Na kołyszących się pokładach statków walka wymagała doskonałego balansu – dlatego marynarze zadawali wysokie kopnięcia, trzymając się jedną ręką masztu lub relingu dla równowagi (Savate - Wikipedia). Rękami również posługiwali się otwarcie (ciosy dłonią), aby nie stracić uchwytu i, podobnie jak ich paryscy koledzy, nie łamać prawa zabraniającego ciosów pięścią (Savate - Wikipedia). Legenda głosi, że niektórzy żeglarze mogli podpatrzeć egzotyczne techniki walki w dalekich portach Azji czy Ameryki (wspomina się choćby podobieństwa do muay thai z Syjamu czy kopnięć capoeristas z Brazylii) (Savate - Wikipedia) (Images of Savate (also known today as boxe française)in the 19th and early 20th century, clearly referencing its maritime... – @edwarddespard on Tumblr), jednak historycy podkreślają, że bezpośrednie dowody na takie wpływy są skąpe. Faktem jest, że w portowych bójkach francuskich miast już w latach 20. i 30. XIX wieku regularnie widywano charakterystyczne savate – kopnięcia w wykonaniu marynarzy (Savate - Wikipedia).

Od ulicy do ringu: formalizacja i wpływy angielskiego boksu

Choć savate początkowo kojarzone było z półświatkiem i brutalną samoobroną, z czasem zaczęto je cywilizować i przekuwać w dyscyplinę sportową. Kluczową postacią był Michel Casseux (znany jako “le Pisseux”), który w 1825 roku otworzył pierwszą oficjalną szkołę Savate w Paryżu (Savate - Wikipedia). Casseux wyeliminował z treningu najbardziej niebezpieczne techniki (jak uderzenia głową, dźgnięcia w oczy czy rzuty), aby nadać ulicznej walce bardziej sportowy, regulaminowy charakter (Savate - Wikipedia). Mimo to reputacja Savate jako brutalnej ulicznej bijatyki wciąż odstraszała francuską elitę.

(File:Boxe-francaise.jpg - Wikimedia Commons) Początki sportowej walki Savate – dawny francuski pocztówkowy kadr (ok. 1900) ukazujący dwóch tireurs (zawodników Savate) podczas wymiany ciosów. Styl ten łączył ciosy bokserskie z efektownym kopnięciem wykonywanym w obuwiu.
Decydujący krok w ewolucji Savate wykonał jednak Charles Lecour, uczeń Casseux. W 1838 roku Lecour obejrzał w Paryżu pokaz boksu angielskiego i nawet sam sparował towarzysko z brytyjskim bokserem Owenem Swiftem (Savate - Wikipedia). Ku swojemu zaskoczeniu przekonał się, że jeśli ogranicza się do odpychania pięści rywala otwartą dłonią, sam nie jest w stanie skutecznie odpowiedzieć – brakowało mu technik pięściarskich (Savate - Wikipedia). Lecour postanowił więc nauczyć się boksu angielskiego, a następnie połączyć go ze sztuką kopnięć Savate. Wprowadził do treningu rękawice bokserskie, co pozwoliło trenować uderzenia pięściami bez dotkliwych kontuzji dłoni (Savate - Wikipedia). Dzięki temu narodziła się nowoczesna formuła walki nazywana boxe française – francuski boks, łączący angielskie pięści z francuskimi stopami. Co ciekawe, do systemu Savate włączono także elementy walki bronią – popularną we Francji walkę laską (la canne) i kijem (le bâton) – choć były to raczej odrębne konkurencje towarzyszące treningowi ogólnemu (Savate - Wikipedia).

Integracja technik bokserskich szybko podniosła skuteczność i prestiż Savate. Zaczęto organizować pierwsze regulaminowe pojedynki, a adepci francuskiego boksu mogli mierzyć się z bokserami angielskimi. Symbolicznym triumfem nowej sztuki była walka z 1899 roku – Charles Charlemont (syn jednego z mistrzów Savate) stanął do pojedynku z angielskim bokserem Jerry’m Driscoll’em. Francuz znokautował rywala efektownym kopnięciem okrężnym w tułów (tzw. fouetté) (Savate - Wikipedia). Brytyjczycy co prawda utrzymywali, że cios trafił w krocze, lecz nawet angielski sędzia Bernard J. Angle przyznał później, że Anglik nie był przygotowany na starcie „z Francuzem w jego własnej grze” (Savate - Wikipedia). Walka Charlemont–Driscoll przeszła do legendy jako dowód, że elegancki francuski styl kopany może rywalizować z klasycznym boksem na równych zasadach.

Rozwój sportu i Savate w XX wieku

Pod koniec XIX wieku Savate miało już własne stowarzyszenia i mistrzów. Uczeń Charlemonta, hrabia Pierre Baruzy, usystematyzował zasady i techniki, stając się czołowym propagatorem Savate w okresie przed I wojną światową (Savate - Wikipedia). Hrabia Baruzy – 11-krotny mistrz Francji – zyskał przydomek „ojca współczesnego Savate” (Savate - Wikipedia). Dzięki jego wysiłkom powołano Komitet Narodowy Boksu Francuskiego, który ujednolicił przepisy. Wyodrębniono także Savate de rue (savate uliczne) jako osobny zbiór technik samoobrony – zawierający chwyty, kopnięcia kolanami, uderzenia łokciami czy głową – których nie dopuszczano w rywalizacji sportowej (Savate - Wikipedia).

Lata 20. XX wieku to szczyt popularności boksu francuskiego. Podczas Igrzysk Olimpijskich 1924 w Paryżu Savate zaprezentowano jako dyscyplinę pokazową (Savate - Wikipedia), co było ogromnym nobilitującym wyróżnieniem. Francuskie kroniki filmowe uwieczniały elegancko ubranych tireurs wymieniających ciosy i kopnięcia w ringach całej Europy. Po II wojnie światowej zainteresowanie Savate nieco przygasło – konkurencja ze strony innych sportów walki (boks, judo, wschodnie sztuki walki) była silna. Jednak w latach 60. nastąpiło odrodzenie, na czele którego stali pasjonaci tacy jak Bernard Plasait (autor publikacji i trener, który rozsławił Savate na nowo) (The origins of savate, chausson and French boxing (1798-1842) - Contemporary Capoeira). Utworzono Francuską Federację Boksu Francuskiego, a w 1985 powstała Międzynarodowa Federacja Savate (FIS), scalająca narodowe organizacje na całym świecie (Savate - Wikipedia).

Dziś Savate jest praktykowane na wszystkich kontynentach – od Australii po USA i od Finlandii po RPA (Savate - Wikipedia). Choć pozostaje dyscypliną niszową w porównaniu z np. muay thai, ma grono oddanych entuzjastów i regularnie odbywają się mistrzostwa świata. W 2008 roku Savate zostało oficjalnie uznane przez Międzynarodową Federację Sportu Uniwersyteckiego (FISU), co umożliwiło rozgrywanie akademickich mistrzostw świata (Savate - Wikipedia). Z kolei w 2010 FISav dołączyła do organizacji SportAccord (Savate - Wikipedia), zbliżając Savate o krok do ewentualnego ponownego pojawienia się na igrzyskach olimpijskich. We Francji nadal funkcjonują kluby uczące zarówno sportowej odmiany (assaut, pre-combat, combat – różniące się dozwoloną siłą uderzeń i ochroną osobistą (Savate - Wikipedia)), jak i savate de défense – pragmatycznej samoobrony na ulicy.

Co ciekawe, wpływ Savate sięga dalej niż mogłoby się wydawać. Elementy francuskiego boksu zostały zaadaptowane w innych systemach walki – Bruce Lee cenił sobie savate na tyle, że włączył jego dynamiczne kopnięcia i pracę nóg do tworzonego przez siebie Jeet Kune Do (Chausson: The Maritime Martial Art of 19th Century France | Combatpit). Również niektórzy zawodnicy mieszanych sztuk walki (MMA) wywodzą się z Savate lub zapożyczają z niego techniki (np. charakterystyczne kopnięcia boczne w udo przeciwnika). Dzięki temu Savate nadal żyje i ewoluuje, wnosząc swój wkład w bogaty wachlarz światowych sportów walki.

Finezyjna praca nóg – celność i elegancja kopnięć Savate

Jednym z najbardziej wyróżniających aspektów Savate jest właśnie praca nóg i technika kopnięć, uchodzące za niezwykle finezyjne. W przeciwieństwie do wschodnich stylów kick-bokserskich, gdzie dozwolone są uderzenia kolanem czy goleńmi (np. w muay thai), w Savate kopnięcia wykonuje się wyłącznie stopą – zawodnicy walczą w specjalnych butach i mogą kopać każdą częścią buta pokrywającą stopę (podbicie, pięta, czubek) (Savate - Wikipedia) (HOME - USSavate). Taka formuła wymusza zupełnie inną technikę niż np. w muay thai, gdzie siła kopnięcia pochodzi z masywnej goleni. Francuscy savateures stawiają na precyzję, szybkość i technikę zamiast czystej siły – kopnięcia są celne i punktowe, często wyprowadzane błyskawicznie z zaskakujących kątów. Tradycyjnie podkreśla się wręcz elegancję tych technik – nie bez powodu Savate bywa opisywane jako „szermierka stopami”, gdzie nogi służą niczym rapier do zadawania błyskotliwych trafień (Savate vs. Muay Thai: What's The Difference? - Sweet Science of Fighting).

Savate wykształciło bogaty repertuar kopnięć. Chassé to kopnięcie odpychające przypominające pchnięcie (może być wymierzone frontalnie w tułów lub bocznie w udo rywala niczym mocny „stopujący” kopniak). Fouetté z kolei to kopnięcie okrężne – wykonywane z wyprostowaniem nogi niczym bicz – które trafia przeciwnika z boku. Są też efektowne kopnięcia z obrotu oraz charakterystyczne kopnięcie coup de pied bas wymierzone w piszczel przeciwnika (dające się porównać do ataku szermierczego w nogi). Wszystkie one wymagają znakomitego wyczucia dystansu i balansu. Zawodnik Savate musi być lekki na nogach – porusza się dynamicznie, dużo pracy wkłada w balans ciała, uniki i finty. Stójka (pozycja walki) w Savate jest bardziej wyprostowana i „sprężysta” niż np. w muay thai, bo należy być gotowym zarówno do błyskawicznego kopnięcia, jak i bokserskiej kombinacji ciosów. Dla porównania, tajscy bokserzy walczą zwykle w niskiej, twardej pozycji i poruszają się mniej – skupiając się na twardych blokach i potężnych atakach goleniami (Savate vs. Muay Thai: What's The Difference? - Sweet Science of Fighting). Savate natomiast preferuje mobilność – ciągłe ruchy stóp, przeskoki, zejścia z linii ciosu. Jak opisują to instruktorzy: savateurowie tańczą wokół przeciwnika, wyprowadzając zmyłki i ataki niczym pchnięcia szpadą (Savate vs. Muay Thai: What's The Difference? - Sweet Science of Fighting). Taka taktyka pozwala atakować z zaskoczenia i unikać kontry.

W efekcie kopnięcia w Savate uchodzą za jedne z najbardziej technicznych i precyzyjnych. Zawodnicy celują często w wrażliwe punkty – wątrobę, splot słoneczny, głowę – starając się idealnie wymierzyć cios krawędzią podeszwy lub czubkiem buta. Tam, gdzie tajski bokser stara się zadać maksymalnie silny cios piszczelem w udo przeciwnika, francuski savateur wybierze może słabsze, ale za to zaskakujące kopnięcie w kolano lub szybki „sztych” butem w żebra. Różnica filozofii jest wyraźna: muay thai ceni brutalną skuteczność i twardość, Savate – spryt, timing i finezję. Co ciekawe, pewne elementy francuskich kopnięć przeniknęły nawet do stylów dalekowschodnich – istnieją teorie, że na początku XX wieku pokazowe walki Savate we Francji mogły zainspirować Japończyków do modyfikacji technik karate (choć to wciąż temat do badań historycznych). Niezaprzeczalnie jednak to Savate dziś czerpie i porównuje się z innymi – obok kickboxingu amerykańskiego i muay thai jest trzecią ważną odmianą sportowego kickboxingu na świecie, choć wyróżnia się obowiązkowym użyciem obuwia i dozwoleniem tylko kopnięć stopą (Savate - Wikipedia).

Zakończenie

Historia Savate to fascynująca podróż od paryskich rzezimieszków i żeglarzy po współczesnych sportowców na arenach międzynarodowych. Ta francuska sztuka walki zrodziła się z praktycznej potrzeby – by skutecznie bronić się nogami i rękami w ciasnych uliczkach czy na śliskim pokładzie statku. Z czasem, dzięki pasji i pomysłowości wizjonerów takich jak Charles Lecour, przekształciła się w elegancki sport, łączący piękno techniki z efektywnością. Savate zachowało swój niepowtarzalny charakter pracy nóg – celnej, technicznej i pełnej wdzięku, co wyróżnia je na tle innych stylów walki (HOME - USSavate). Dziś w dobie mieszanych sztuk walki i globalnej wymiany stylów Savate wciąż ma swoje miejsce jako żywe dziedzictwo francuskiej kultury fizycznej. Pozostaje dyscypliną, która uczy nie tylko, jak kopać z finezją, ale i jak łączyć tradycję z nowoczesnością w świecie sztuk walki. Savate to dowód, że w walce liczy się nie tylko siła, ale i styl oraz pomysłowość – a dobrze wymierzony „stary but” może nieraz zaskoczyć bardziej niż najsilniejszy cios pięścią.

Źródła: Francuska i anglojęzyczna literatura historyczna oraz materiały federacji Savate (Savate - Wikipedia) (Savate - Wikipedia) (Savate - Wikipedia) (Savate - Wikipedia) (Savate vs. Muay Thai: What's The Difference? - Sweet Science of Fighting) (HOME - USSavate), w tym m.in. Wikipedia i opracowania poświęcone rozwojowi boksu francuskiego. Wszystkie przytoczone ciekawostki i fakty historyczne oparto na rzetelnych źródłach, aby zapewnić wiarygodność artykułu.